บ่อยครั้งที่มีคำถามหรือข้อสังเกตว่า เหตุใดคุณภาพอากาศในบรรยากาศทั่วไปของแต่ละพื้นที่จึงมีค่าไม่เท่ากัน หรือบางกรณีแม้เป็นพื้นที่ที่อยู่ใกล้เคียงกัน แต่ค่าที่ได้จากการตรวจวัดคุณภาพอากาศกลับไม่เท่าหรือไม่ใกล้เคียงกัน ทั้งนี้ เนื่องมาจากสาเหตุหลายประการ ที่สำคัญคือ

แหล่งกำเนิดมลพิษแตกต่างกัน พื้นที่ที่แตกต่างกันอาจมีประเภทและจำนวนของแหล่งกำเนิดมลพิษทางอากาศ รวมทั้งปริมาณสารมลพิษที่ปล่อยออกมาจากกิจกรรมในพื้นที่ดังกล่าวแตกต่างกัน ส่งผลให้คุณภาพอากาศมีค่าแตกต่างกันได้ เช่น พื้นที่เมืองชั้นในมักมีปริมาณการจราจรที่หนาแน่นและติดขัดมากกว่าพื้นที่เมืองชั้นนอก ส่งผลให้พื้นที่เมืองชั้นในมีปริมาณสารมลพิษทางอากาศสูงกว่าพื้นที่เมืองชั้นนอก นอกจากนี้ พื้นที่ที่มีโรงงานอุตสาหกรรมจำนวนมากและขาดระบบการบำบัดมลพิษทางอากาศที่มีประสิทธิภาพ หรือพื้นที่ที่มีการเผาในที่โล่ง จะมีปริมาณสารมลพิษทางอากาศสูงกว่าพื้นที่ที่ไม่มีกิจกรรมดังกล่าว

ปัจจัยสภาพแวดล้อมแตกต่างกัน พื้นที่ที่แตกต่างกันอาจมีปัจจัยสิ่งแวดล้อม เช่น ความกดอากาศ อุณหภูมิอากาศ ความเร็วลม ทิศทางลม ปริมาณฝน และความหนาแน่นของอาคารและต้นไม้ แตกต่างกัน ซึ่งล้วนส่งผลให้คุณภาพอากาศมีค่าแตกต่างกันได้ เช่น พื้นที่ที่ได้รับอิทธิพลจากความกดอากาศสูง จะมีการมุนเวียนของอากาศในแนวดิ่งไม่ดี ทำให้เกิดการสะสมของฝุ่นละออง หรือพื้นที่ที่มีลมพัดและมีสภาพเอื้อต่อการถ่ายเทและหมุนเวียนของอากาศ จะทำให้สารมลพิษทางอากาศกระจายตัวได้ดี ไม่สะสมอยู่ในพื้นที่

เครื่องวัดคุณภาพอากาศแตกต่างกัน เครื่องวัดคุณภาพอากาศต่างชนิดกัน จะมีเทคนิคการวัด รวมทั้งความละเอียดและความแม่นยำในการตรวจวัดแตกต่างกัน ส่งผลให้คุณภาพอากาศที่ตรวจวัดได้มีค่าแตกต่างกันได้บ้าง นอกจากนี้ การสอบเทียบ (Calibration) เครื่องมือ ยังมีผลอย่างมากต่อความถูกต้องและความแม่นยำของค่าที่ตรวจวัดได้ ดังนั้น เครื่องมือที่มีมาตรฐาน ให้ผลการตรวจวัดที่ถูกต้อง แม่นยำ และน่าเชื่อถือ จะต้องผ่านการสอบเทียบและปรับค่าจากโรงงานผลิตหรือจากหน่วยงานที่ให้การรับรองก่อนนำมาใช้งาน และเมื่อนำมาใช้งานแล้ว ควรต้องมีการสอบเทียบเครื่องมือเป็นประจำ

จุดติดตั้งเครื่องวัดคุณภาพอากาศแตกต่างกัน กรณีที่ใช้เครื่องวัดคุณภาพอากาศแบบเดียวกัน และติดตั้งอยู่ในจุดที่ใกล้เคียงกัน แต่หากจุดที่ติดตั้งมีลักษณะแตกต่างกัน เช่น ภายในอาคาร ใต้ชายคา ใต้ร่มเงาหรือทรงพุ่มของต้นไม้ หรือกลางแจ้ง ย่อมส่งผลให้คุณภาพอากาศมีค่าแตกต่างกันได้เช่นกัน ทั้งนี้เป็นผลมาจากปัจจัยสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกันดังกล่าวแล้วข้างต้น

วิธีการคำนวณและมาตรฐานคุณภาพอากาศที่ใช้เทียบกับค่าที่ตรวจวัดได้แตกต่างกัน เครื่องวัดคุณภาพอากาศแต่ละชนิด และแต่ละรุ่น โดยเฉพาะประเภทเซ็นเซอร์ (Sensor) มีวิธีการคิดคำนวณปริมาณสารมลพิษทางอากาศแตกต่างกันขึ้นกับผู้ผลิตแต่ละราย จึงอาจทำให้ค่าที่ตรวจวัดได้มีความแตกต่างกันบ้าง หรือในกรณีการรายงานคุณภาพอากาศในเชิงพื้นที่ โดยนำค่าที่ได้จากการตรวจวัด ณ จุดต่าง ๆ มาประมาณค่าให้ครอบคลุมพื้นที่ที่ต้องการ หากจำนวนข้อมูลที่นำมาใช้ประมาณค่ามีน้อย หรือพื้นที่มีขนาดใหญ่มากเกินไป ค่าที่ประมาณได้อาจมีความคลาดเคลื่อนจากความเป็นจริงได้ นอกจากนี้ มาตรฐานคุณภาพอากาศหรือค่าดัชนีคุณภาพอากาศ (AQI) ที่นำมาใช้เปรียบเทียบกับค่าที่ตรวจวัดได้อาจแตกต่างกัน โดยการตรวจวัดและการรายงานคุณภาพอากาศของส่วนราชการที่เกี่ยวข้องในประเทศไทย รวมทั้งมหาวิทยาลัยมหิดล เปรียบเทียบค่าที่ตรวจวัดและคำนวณได้กับมาตรฐานคุณภาพอากาศ ตามประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ และดัชนีคุณภาพอากาศของประเทศไทย ซึ่งมี 5 ระดับ ขณะที่เซ็นเซอร์ตรวจวัดคุณภาพอากาศจากต่างประเทศ มักเปรียบเทียบค่าที่ตรวจวัดและคำนวณได้กับดัชนีคุณภาพอากาศของสหรัฐอเมริกา ซึ่งมี 6 ระดับ จึงอาจส่งผลให้คุณภาพอากาศที่รายงานมีค่าแตกต่างกันได้เช่นกัน

ข้อมูลที่แสดงในเว็บไซต์รายงานคุณภาพอากาศนี้ ได้จากการประมวลผลความเข้มข้นของสารมลพิษทางอากาศที่ตรวจวัดโดยรถตรวจวัดคุณภาพอากาศแบบอัตโนมัติ ของคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งติดตั้งอยู่บริเวณประตู 3 ริมถนนพุทธมณฑลสาย 4 (พิกัดภูมิศาสตร์ 13.794606^o N, 100.327256^o E) ข้อมูลคุณภาพอากาศที่รายงานใช้เป็นตัวแทนคุณภาพอากาศในรัศมีประมาณ 3 กิโลเมตร จากจุดตรวจวัด

ดังนั้น นักศึกษา คณาจารย์ บุคลากรของมหาวิทยาลัยมหิดล ตลอดจนประชาชนในพื้นที่ใกล้เคียง ในรัศมี 3 กิโลเมตร สามารถใช้ประโยชน์จากเว็บไซต์รายงานคุณภาพอากาศนี้ในการติดตามคุณภาพอากาศรายชั่วโมงและรายวันได้

อนึ่ง การตรวจวัดคุณภาพอากาศในบรรยากาศทั่วไป เป็นการตรวจวัดสารมลพิษทางอากาศ 6 ชนิด แบบต่อเนื่อง ได้แก่ ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ ก๊าซโอโซน ก๊าซออกไซด์ของไนโตรเจน ก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ จากนั้น นำมาคำนวณค่าดัชนีคุณภาพอากาศ (Air Quality Index : AQI) นอกจากนี้ยังตรวจวัดลักษณะทางอุตุนิยมวิทยาร่วมด้วย

ข้อมูลที่ได้จากรถตรวจวัดคุณภาพอากาศแบบอัตโนมัติ ของคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งแสดงในเว็บไซต์รายงานคุณภาพอากาศ ได้จากเครื่องวัดที่มีมาตรฐาน และมีการสอบเทียบเครื่องมือ (Calibration) เป็นประจำ จึงให้ผลการตรวจวัดที่มีความถูกต้องและแม่นยำสูง ใกล้เคียงกับความเป็นจริง และมีความน่าเชื่อถือทางวิชาการ

ทั้งนี้ รถตรวจวัดคุณภาพอากาศแบบอัตโนมัติ ของคณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ใช้ระบบเครื่องวัดตามประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ และประกาศกรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เครื่องวัดทั้งหมดยังได้รับการยอมรับในระดับสากล และได้การรับรองจากองค์การพิทักษ์สิ่งแวดล้อมแห่งสหรัฐอเมริกา (United States Environmental Protection Agency : US EPA) ว่าเป็นวิธีตรวจวัดมาตรฐาน Federal Reference Method (FRM) หรือ วิธีตรวจวัดอ้างอิง Federal Equivalent Method (FEM) ตามเกณฑ์ที่หน่วยงานกำหนด

ใช้ประโยชน์ได้ โดยนักศึกษา คณาจารย์ บุคลากรของมหาวิทยาลัยมหิดล ตลอดจนประชาชนในพื้นที่โดยรอบมหาวิทยาลัยมหิดล พื้นที่บางกอกน้อย และพื้นที่พญาไท สามารถเลือกรายการ (Menu) ที่ส่วนแรกของเว็บไซต์ เพื่อเชื่อมโยงไปยังเว็บไซต์ของกรมควบคุมมลพิษ และติดตามตรวจสอบคุณภาพอากาศบริเวณพื้นที่บางกอกน้อย จากสถานีริมถนนซอยนิคมบ้านพักรถไฟธนบุรี ๕ เขตบางกอกน้อย (b85) และพื้นที่พญาไท จากสถานีริมถนนพญาไท เขตราชเทวี (b4) ได้โดยตรง

นอกจากนี้ ยังสามารถใช้ประโยชน์จากรายการคำถามที่พบบ่อย (FAQs) ซึ่งรวบรวมคำถาม ข้อสงสัย หรือความเข้าใจที่อาจคลาดเคลื่อน พร้อมแสดงคำตอบไว้

สำหรับประชาชนในพื้นที่อื่น ๆ ของกรุงเทพมหานคร สามารถติดตามตรวจสอบคุณภาพอากาศได้จากเว็บไซต์กรมควบคุมมลพิษ http://air4thai.pcd.go.th หรือ Air4Thai Application และกองจัดการคุณภาพอากาศและเสียง สำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานคร https://bangkokairquality.com ส่วนจังหวัดอื่น ๆ ติดตามตรวจสอบคุณภาพอากาศได้จากเว็บไซต์กรมควบคุมมลพิษ http://air4thai.pcd.go.th

มาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศทั่วไปของประเทศไทย เป็นดังนี้

• หมายเหตุ :
• • มาตรฐานค่าเฉลี่ยระยะสั้น (1, 8 และ 24 ชั่วโมง) กำหนดขึ้นเพื่อป้องกันผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยอย่างเฉียบพลัน (Acute Effect)
  • มาตรฐานค่าเฉลี่ยระยะยาว (1 เดือน และ 1 ปี) กำหนดขึ้นเพื่อป้องกันผลกระทบระยะยาวหรือผลกระทบเรื้อรัง ที่อาจเกิดขึ้นต่อสุขภาพอนามัย (Chronic Effect)
  • ppb (part per billion) หรือ ส่วนในพันล้านส่วน
  • ppm (part per million) หรือ ส่วนในล้านส่วน
  • µg/m³ (microgram per cubic meter) หรือ ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร
  • mg/m³ (milligram per cubic meter) หรือ มิลลิกรัมต่อลูกบาศก์เมตร


• ที่มา : กรมควบคุมมลพิษ. 2562. ข้อมูลดัชนีคุณภาพอากาศ (ออนไลน์). ค้นเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2562. แหล่งข้อมูล http://www.pcd.go.th/info_serv/reg_std_airsnd01.html#s1.

ดัชนีคุณภาพอากาศ (Air Quality Index : AQI) เป็นการรายงานข้อมูลคุณภาพอากาศในรูปแบบที่ประชาชนทำความเข้าใจได้ง่าย เพื่อให้ทราบถึงสถานการณ์มลพิษทางอากาศในแต่ละพื้นที่ว่าอยู่ในระดับใด มีผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยหรือไม่ และควรปฏิบัติตนอย่างไร

ดัชนีคุณภาพอากาศใช้เป็นตัวแทนค่าความเข้มข้นของสารมลพิษทางอากาศ 6 ชนิด ประกอบด้วย ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ ก๊าซโอโซน ก๊าซไนโตรเจนไดออกไซด์ และ ก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์

ดัชนีคุณภาพอากาศคำนวณจากค่าความเข้มข้นของสารมลพิษทางอากาศ โดยมีระดับของค่าความเข้มข้นของสารมลพิษทางอากาศเทียบเท่ากับค่าดัชนีคุณภาพอากาศที่ระดับต่าง ๆ แสดงดังตาราง

การคำนวณดัชนีคุณภาพอากาศภายในช่วงระดับ เป็นสมการเส้นตรง ดังนี้

ที่มา : กรมควบคุมมลพิษ. 2562. ข้อมูลดัชนีคุณภาพอากาศ (ออนไลน์). ค้นเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2562. แหล่งข้อมูล http://air4thai.pcd.go.th/webV2/aqi_info.php.

ดัชนีคุณภาพอากาศของประเทศไทยแบ่งเป็น 5 ระดับ แต่ละระดับใช้สีเป็นสัญลักษณ์ ดัชนีคุณภาพอากาศ 100 มีค่าเทียบเท่ามาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทั่วไป หากดัชนีคุณภาพอากาศมีค่าสูงเกินกว่า 100 แสดงว่า ความเข้มข้นของสารมลพิษทางอากาศมีค่าเกินมาตรฐาน และคุณภาพอากาศเริ่มมีผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชาชน

ที่มา : กรมควบคุมมลพิษ. 2562. ข้อมูลดัชนีคุณภาพอากาศ (ออนไลน์). ค้นเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2562. แหล่งข้อมูล http://air4thai.pcd.go.th/webV2/aqi_info.php.